برخود وظیفه می‌دانم که در این برهه‌ی حساس به عنوان یک مشاور و فعال در حوزه‌ی کسب و کار رسالت خود را با نوشتن آنچه به درد مدیران می‌خورد و این روزها می‌تواند گره‌گشا باشد به انجام رسانم. من علی شیخ‌زاده با تجربه‌ی بیش از ده‌ها مورد مدیریت بحران که البته متفاوت از جنس بحران امروز بوده، آنچه به ذهنم رسیده است برای شما به رشته‌ی تحریر درآورده‌ام به آن امید که راه‌گشا باشد.

پرواضح است که کشور دچار بحران شده است که ریشه و منشا ساختاری آن به لحاظ طبیعی بودن یا دست ساخته بودن بشر محرز نیست، چون منبع بحران مشهود نیست در نتیجه در مورد زمان استمرار آن نیز به یقین نمی‌توان صحبت کرد. با مقدمه‌ی فوق این ماموریت بر عهده‌ی بنده است تا با بیان برخی مسایل روشنگر مسیرتان باشم. یقین بدانید که کمک من به صورت فکری و چه بصورت فیزیکی همواره با شما خواهد بود.

در کشور ۵ نوع بحران داریم که تقریبا عموم کسب و کارها با ۴ نوع از این بحران‌ها کنار آمده و اکوسیستم‌ها به آن عادت کرده‌اند. یعنی به این بحران‌ها برخورده کرده، مبتلا شده‌اند و با بحران در درون خود همزیستی می‌کنند.

۱- بحران‌ ناشی از نوسانات ارزی

۲- بحران ناشی از تحریم‌ها و FATF

۳- بحران ناشی از سیاست‌های دولتی و روند‌های قانونی

۴- بحران ناشی از نبود نیروی انسانی و قوانین یکطرفه‌ی کار و کارفرمایی

۵- بحران ناشی از شیوع کرونا ویروس

من در این مجال در مورد ۴ آیتم ابتدایی هیچ صحبتی نمی‌کنم چراکه وقتی بحرانی مدیریت شد، یعنی کنترلش کرده‌اند و یا با بحران کنار آمده‌اند و عملا دست‌کاری در روند کار ممکن است موجب آسیب شود.

به عنوان مثال وقتی در بحث قوانین دولتی مشکل داریم یعنی بحران داریم، ممکن است اکوسیستم با روابط خارج از ساختار و به کمک برخی افراد موثر، اموراتش را پیش ببرد بنابراین تلاش برای رفع بحران و یا حل قانونمند قضیه، می‌تواند باعث فوران بحران شود.

در مورد کرونا ویروس و دانش پزشکی آن قطعا نظراتی ندارم اما در مورد مقابله با این بحران که بر پیکره اقتصادی کشور و به ویژه بخش خصوصی ممکن است گزندی برساند، می‌خواهم صحبت کنم. صحبت‌هایی از جنس تجربه و از جنس مدیریت بحران‌هایی که داشته‌ام.

در هر کسب و کاری که وارد شده‌ام این پیام را به هر نحو منتقل نمودم اما این بار مجددا این مطلب را می‌نگارم ولی نه برای حسرت خوردن و نکوهش بلکه برای همیشه و برای بحران‌های آتی، چراکه ما در مرکز بحران‌های جهانی زندگی می‌کنیم، ایران همیشه آبستن بحران و کشمکش بوده و هست. تا زمانی‌که این گربه به این شکل خوابیده باشد وضع همین است اما اگر این گربه مُثله مُثله شود دیگر خطری تهدیدش نمی‌کند. حرف همیشگی من این بوده و هست:

فضای غیرقابل پیش‌بینی کسب‌وکارها در ایران به گونه‌ای است که باید مدیران ارشد همیشه احتمال دهند که  بحرانی در سایه پنهان شده و هر لحظه ممکن است ظهور نماید به همین دلیل محکم باید در زمان توسعه، نیم‌نگاهی به این فاکتور خفته داشته‌ باشند.

مدیریت بحران برای شما در یک نگاه

مدل کاری پیشنهادی برای مدیریت بحران

اما گام‌های پیشنهادی برای مقابله با آسیب‌های اقتصادیِ کرونا ویروس:

۱- حفظ خونسردی.

این بخش یکی از اصلی‌ترین وظایف شماست. دامنه‌ی بحران پنجم یعنی همان کرونا آن‌قدر بزرگ است که ممکن است شما را ناامید ‌کند، بابت توسعه سازمان از درون شما را ملامت ‌کند، انگیزه‌ی شما را بگیرد، به لحاظ روحی خسته‌اتان کند، به شما استرس فراوان دهد و شما را عصبی ‌کند.

لطفا خونسرد باشید تا بتوانید تصمیمات هوشمندانه همچون همیشه بگیرید. برای حفظ خونسردی باید تمرکزتان را بالا ببرید، پزشکان می‌گویند که تنفس‌های کوتاه را باید به تنفس‌های بلند تغییر دهید تا از همه‌ی ظرفیت‌ ریه‌های خود بهره ببرید تا بخش‌های خفته‌ی ریه نیز درگیر عمکلرد تنفسی شده و قدرت تمرکزتان را بالا رفته و بر اضطراب فائق آیید. قبول کنید که باید اکسیژن بیشتری به مغز برسانید تا مغز بهتر واکنش نشان دهد.

موفقیت‌های گذشته‌ی خود را دائما مرور کنید تا قدرت نفس‌اتان افزایش یابد.

هربار که احساس سنگینی می‌کنید از یک تا ده را به آرامی بشمارید و به چیزی جز این کار فکر نکنید.

برای حفظ خونسردی و بسط آن به روند روزمره‌ی خود، دایما خود را بنگرید، آیینه‌ای مقابل خود قرار دهید تا دایما میمیک صورت خود را ببینید، آن‌گاه اخم نخواهید کرد، در فکر فرو نخواهید رفت و ناخودآگاه به خودتان لبخند می‌زنید. مهم نیست دیگران در مورد این رفتارهای جدیدتان چه می‌گویند مهم این است که در مسیر حال خوب هستید.

۲- به سلامتی خود چند برابر گذشته بپردازید.

مدیری که سالم و سلامت باشد می‌تواند راهبری بهتری را به انجام رساند، مدیری که به لحاظ جسمی ضعیف باشد، درگیر بیماری باشد و یا مشکلات کوچک بدنی و روحی داشته باشد بدون شک در شرایط سخت نمی‌تواند با شکیبایی و حوصله تصمیم‌گیری کند. اگر ورزش نمی‌کنید که یقین دارم فرصتش را هم ندارید، دست کم آب بسیار بنوشید ولو به اجبار اما بدانید آب همواره روشنی است، پاکی است و سلامتی.

ویتامین C و D را که می‌دانم مصرف می‌کنید پس این روزها که بیشتر درگیر روزمره هستید قرص جوشان فراموش نشود. این داروی تقویتی قوای جسمی، سلولی و ایمنی شما را بالا می‌برد.

۳- تا می‌توانید از شکنجه‌ی خاموش دوری کنید.

اغلب رسانه‌ها با دروغ و غوغاسالاری و بزرگ‌نمایی، برند می‌شوند. در دام کثیف آن‌ها گرفتار نشوید. دانستن اخبار برای یک مدیر بسیار عالی است اما نه در فضای مسموم که هرکس به طریقی دل ما می‌شکند. بیگانه جدا، دوست جدا می‌شکند. مملکت ما مملکت موج‌سواری است بنابراین مواظب باشید تا در موج آن‌ها غرق نشوید.

قطعا آمار مرگ و میر کرونا در ایران چندین برابر دنیا و چند ده برابر آمارهای اعلامی صدا و سیماست اما اینکه ۱۰۰۰ نفر باشد یا ۲۰۰۰ نفر بدون شک به حال امروز من و شما فرقی ندارد. مهمترین کار ما حفاظت از سلامت خودمان، خانواده‌امان، کارکنانمان و حفظ سرمایه‌امان است. دانستن این حجم از اخبار بد، ناگوار، تلخ، تکراری و گاها آزار دهنده، جز رویاندن بذر ناامیدی و خستگی هیچ کاری نمی‌کند. فضای امروزِ‌ رسانه‌ها و فضای‌مجازی، فضای شکنجه‌ی خاموش است. شکنجه‌ای که باعث مرگ خلاقیت می‌شود. بهتر است شما از این بستر خارج شوید. شما امروز برای کار مهم‌تری مسوولیت دارید و در قبال خودتان و همه انسان‌هایی که چشمانشان به دستان شماست مسوولید.

۴- نیروهای انسانی کلیدی خود را به هر شکل حفظ کنید.

شما نباید در بحران‌، سرمایه‌های اصلی خود را ببازید. بدون شک تعطیلی و پرداخت حقوق به کارمند، برای مدیر دردآور است اما یادتان نرود که بحران‌ها گذرا هستند و رو سیاهی آن‌ به ذغال خواهد ماند. این‌که چقدر زیان بر ما تحمیل شود دقیقا به تصمیمات من و شما باز ‌می‌گردد. ممکن است بحران بصورت مستقیم به یک میزان خسارت وارد کند اما به سبب تصمیمات غیر سیستمی، یقین بدانید که ممکن است در آینده هزینه‌های متفاوت و بسیاری را بر ما تحمیل کند. بدست‌ آوردن برخی از نیروهای انسانی در این روزگار ایران که به بن‌بست نیروی کار متخصص و اغلب نیمه متخصص خورده‌ایم، کار دشواری است بنابراین به این مطلب توجه کنید.

۵- تا می‌توانید بالون خود را سبک کنید.

بالون وقتی سبک شود، اوج می‌گیرد و وقتی اوج بگیرد بدون شک تا مدت‌ها بر فراز ابرها و بادها خود به خود حرکت می‌کند اما بالونی که به زمین برسد، زمین‌گیر می‌شود و دوباره بلند کردنش، پرهزینه و گاها ناشدنی است. نیروهای انسانی ناکارآمد، موازی و ضعیف را رخصت کنید، شیفت و ساعات کاری را تا حد ممکن کاهش دهید. هزینه‌های جاری و تنخواه را علی رغم کوچک بودن بهتر نظارت و مدیریت کنید. برخی از قراردادها و تعهداتان را هوشمندانه تعلیق یا فسخ کنید. تنها دلیل این کار نیز ندانستن عمر بحران است. اگر یقین دارید که تا پایان فروردین این روند تمام می‌شود که خواندن این مطلب به درد شما نخواهد خورد اما اگر از منبع موثق و قوی اطلاعاتی ندارید پس باید بین بد و بد‌تر یکی را انتخاب کنید. این روزها باید خود را چابک کنید. بخشی از کار را به سمت دور‌کاری ببرید شاید نتایج بهتری هم حاصل شد. روند و فرآیند دورکاری را به سرعت مصوب و اجرایی کنید. در هر سیستمی حداقل ۳۰ درصد امور را می‌توان در قالب دورکاری پیش برد.

اطلاعات حساس اما نه محرمانه را با تامین کنندگان، شرکا، مدیران و مشتریان به اشتراک بگذارید و حتما تغییرات بازار و تغییرات در ارزش مشتری را پیش بینی کنید تا غافلگیر نشوید. با حداقل ذخیره موجودی و تولید مبتنی بر تقاضای کششی به تغییرات پاسخگو باشید. این روزها به سود نیاندیشید و تنها به کاور کردن هزینه‌ها فکر کنید تا بحران بگذرد.

توانایی انسجام افراد، فرایندها، دانش و مهارت‌ها را داشته باشید، این کار بدون توجه به مکان شرکت انجام خواهد گرفت یعنی فراتر از مکان و محل، تیم خود را بازچینی کنید.

۶- تلفن‌های شرکت به هر عنوان باید در ایام تعطیل پاسخ داده‌ شوند.

انتقال مکالمه یا دایورت آن بر روی یک تلفن همراه و پاسخگویی یک فردِ با دقت، به‌شدت توصیه می‌شود. نباید بحران به مشتریان، شرکای تجاری و تامین‌کنندگان ما منتقل شود. بگذارید آن‌ها همواره فکر کنند که ما هستیم، با همان قدرت قبل و پاسخگوییم. فردی که این مسوولیت را می‌پذیرد باید با همه افراد سازمان در ارتباط باشد و یکایک پاسخگویان شرکت نیز باید در دسترس باشند تا این فرد بتواند ارتباط‌های موثر را برقرار نماید.

۷- فروش آنلاین را توسعه دهید.

یقین دارم که هم می‌دانید فروش آنلاین چیست و هم دیده‌ام که در این مسیر قرار گرفته‌اید. یعنی اغلب کسب و کارها در این مسیر هستند اما برای بهتر بودن در این بخش باید کمپین دیجیتال داشته باشید. از قدرت اینفلوئنسرها و بلاگرها بهره بگیرید تا بتوانید بخشی از خلا فیزیکی بازار را پوشش دهید. این کار تنها فروختن نیست بلکه دمیدن انرژی مناسبی به معنای زنده بودن سیستم است پس نبض سیستم را زنده نگهدارید. مدل فروش آنلاین متفاوت است بنابراین امروز من که مشاور ساختار، بازاریابی و برند هستم را فریز کنید و به دنبال مغزهای توانمند در حوزه‌ی آنلاین باشید. این افراد به خوبی این بستر را می‌شناسند و به سرعت شما را به بالاترین نقطه‌ی فروش می‌رسانند. حال باید به شبکه توزیع فکر کنید. فروش آنلاین یک شبکه کوچک اما کارآمد از تامین و توزیع می‌خواهد.

۸- به دنبال مقصر نگردید.

در بحران به دنبال مقصر برای اتفاقات درون سازمانی نباشید. این کار شما را بیشتر به حاشیه می‌برد. در این شرایط که همه استرس دارند و قطعا به اندازه‌ی یک مدیر همچون شما، درایت و تسلط بر درون ندارند، با کوچکترین جریانی برآشفته می‌شوند بنابراین شما این فضا را تلطیف کنید.

۹- از هیچ‌کس به اندازه‌ای که از خودتان انتظار دارید، مطالبه نکنید.

این اخلاق را همه مدیران ایرانی دارند چه در بحران و چه در شکوفایی، چرا که معتقدیم کس نخارد پشت من جز ناخن انگشت من! در روزهای بحرانی مثل امروز، بهتر است باز هم فشار بیشتر را خودتان تحمل کنید. چاره‌ای نیست چون این شرکت، شرکت شماست و کسی دلسوزتر از شما نخواهد بود.

۱۰- بحران یک فرمانده می‌خواهد.

زیاد مشورت کردن در این روزها به نفع‌اتان نیست، نه این‌که پرونده‌ی مشورت را ببندید، اما این‌که بخواهید زمان زیادی را به مشورت اختصاص دهید نتیجه‌ای خوب نخواهد داد. بحران نیازمند تصمیم‌گیری سریع و قاطع است و از سویی بسیاری از مشاورین تجربه‌ی بحران را به شکل اجرایی ندارند.

به همین دلیل توصیه‌ می‌کنم هنر تصمیم‌گیری سریع را فرا بگیرید و پس از تصمیم‌گیری، چندان به دامنه‌ی خطای تصمیمات فکر نکنید. در بعضی اوقات یک تصمیم اشتباه بهتر از تصمیم نگرفتن است.

۱۱- نقش خود را از مدیر به رهبر تغییر دهید.

رهبر خیلی نگاه ساختاری و سلسله مراتبی ندارد. تلاش کنید بر قلب‌ها حکومت کنید.

برای این کار از متد رهبری به جای تکنیک‌های مدیریتی استفاده کنید. بهتر است تصمیم و برخوردهای چکشی را کنار بگذارید تا بحران بگذرد آن‌گاه به نقش مدیریتی خود بازگردید.

۱۲- دایما به بعد از بحران فکر کنید.

معمولا پس از هر بحرانی، با یک بازار تشنه مواجه می‌شویم به ویژه که بحران فعلی یکی از جذاب‌ترین رفتارهای مشتریان ایرانی یعنی خرید شب عید را گرفته است بنابراین پس از عبور از این بحران با بازار خوبی مواجه خواهید بود که فاقد رقبای خُرد و نابخرد هست پس همه چیز جبران می‌شود به شرط آن‌که شما مقاومت کنید.

۱۳- تا حد ممکن نقدینگی را در سیستم خود نگاه دارید.

وقتی بحران‌ها ادامه‌دار شوند، یک طناب نجات محکم به کار می‌آید که آن نقدینگی است به همین دلیل توصیه می‌کنم این طناب را به عنوان یک حق برای خود نگه دارید. با طرف‌های تجاری عمده و بدهی‌های بزرگ و هزینه‌های مستمر همچون اجاره‌ها وارد مذاکره شوید و وقت مناسب بخرید و تا می‌توانید تعهداتان را به ماه‌های آتی هدایت کنید.

۱۴- برای مسایل امنیتی انبار و فروشگا‌ه‌ها بیشتر تلاش کنید.

برای حفظ موجودی و دارایی خود در هر حالتی چه کالای تولید شده و چه کالای خام بهتر است مشکلات اقتصادی عامه‌ی مردم را در نظر بگیرید پس بهتر است کمی به مسایل امنیتی بیشتر فکر کنید تا تعطیلات نوروزی و این بحرانِ بی والد نیز بگذرد چراکه این روزها سارقین و شیادان گستاخانه‌تر اقدام می‌نمایند.

۱۵-  بحران را برای روزهای پیشِ رو شبیه‌سازی کنید.

یکی از بهترین راهکارهای پرورش ذهن مدیران برای حل بحران‌ها، تمرین پیش از وقوع مشکل است. درست است که الان بحران حادث شده است اما ممکن است شدت و دامنه آسیب آن تغییر کند بنابراین سعی کنید زمان مشخصی در روز به تمرین ذهنی و فکر در مورد راهکارهای عبور از موانع مختلف اختصاص دهید. ذهن خود را تمرین دهید تا در رویارویی با مشکلات بتواند بهترین راهکارها را در کوتاه‌ترین زمان ممکن پیدا کند. حتی می‌توانید راهکارهای خلاقانه و جالبی را که به ذهن‌اتان می‌رسد یادداشت کنید و ابعاد مسایل را از جنبه‌های گوناگون بررسی کنید. مغز شما می‌تواند راهکارهای خوبی را کشف کند به شرط آن‌که آن را درگیر راه حل نمایید.

۱۶- کارهای شرکت را اولویت‌بندی کنید.

لازم است یک‌سری امور را از دایره پیگیری به صورت موقت خارج کنید. بحران دقیقا زمانی است که نوع دیگری از انطباق را می‌طلبد. برای این کار امور مهم‌تر را جایگزین امور وقت‌گیری نمایید که قطعا امروز نتایج آن گره‌گشای شما نخواهند بود. شما زمان کم و کار بسیار دارید به همین دلیل باید از زمان استفاده‌ی بهتری نمایید.

۱۷- برخی قوانین، دستورالعمل‌ها و شرح وظایف قبلی را موقتا از دستور کار خارج کنید.

برای رفع برخی از موانع لازم است تصمیم بگیرید که بعضی از واحدها در حالت امرجنسی و فوق‌العاده کار کنند یعنی با رویکردی متفاوت و فرآیندی جدید. به مدیرانتان تفهیم کنید که این تصمیمات مقطعی و برای عبور از بحران است.

۱۸- اجازه ندهید برخی انسان‌ها به شما تلقین کنند که انتهای این بازی شکست است.

این بخش را با یک بیت شعر پاسخ می‌دهم و شما را به خدای بزرگ می‌سپارم. خدایی که هرکس به نوعی و روشی قبولش داریم. خدایی که من می‌گویم از جنس دین نیست بلکه از جنس باور و اراده‌ی قلبی شماست.

این که روزی بی تردد می رسد افسانه است               پنجه کوشش کلید رزق را دندانه است

با هزاران عقده مشکل درین بستان چو سرو          دست را بر هم نهادن سخت بی دردانه است

هیچ کس در پایه خود نیست کمتر از کسی              گنج دارد زیر پر تا جغد در ویرانه است

صائب تبریزی

و کلام آخر

بحران‌های بزرگ، مردان بزرگ به وجود مي آورند.

جان اف کندی John Fitzgerald Kennedy

به قلم: علی شیخ‌زاده